31-08-2022

Vorige week liet ik jullie kennismaken met een werk van Benjamin Britten. De Estse componist Arvo Pärt (1935) begon net zijn werk te ontdekken toen hij hoorde over zijn overlijden. Van zijn website: ‘Op 5 december 1976 hoorde Arvo Pärt op de radio van het overlijden van Benjamin Britten en was diep getroffen door het nieuws. De componist heeft gezegd: “Ik had Britten net voor mezelf ontdekt. Vlak voor zijn dood begon ik de ongewone zuiverheid van zijn muziek te waarderen – ik had de indruk van eenzelfde soort zuiverheid gehad in de ballades van Guillaume de Machaut. En bovendien wilde ik Britten al heel lang persoonlijk ontmoeten – en nu zou het er niet meer van komen.”

Pärt legde op dat moment de laatste hand aan een elegisch orkeststuk, dat hij besloot op te dragen aan de nagedachtenis van zijn overleden collega, uit respect en bewondering voor diens werk.

Cantus begint met drie klokslagen, gevolgd door violen, in het hoge register, spelend in de dalende A-mineur toonladder. Elke volgende strijkersgroep komt een octaaf lager binnen, en begint hun dalende toonladder met de helft van de snelheid, in wat bekend staat als de prolatiecanon. Zo ontstaan vijf lagen melodie in verschillende registers en tempo’s, begeleid door tintinnabuli-stemmen. De langzaam dalende toonladders creëren een effect van eindeloos langzaam vallen, en van vrede en droefheid. Aan het eind van de compositie komt alles samen op hetzelfde punt: één voor één komen de stemmen aan bij het lage akkoord in A mineur. De hele compositie lijkt op één grootschalige cadens, met een spanning die elke definitieve oplossing lijkt te willen vermijden.

Cantus werd in première gebracht door het Ests Nationaal Symfonie Orkest onder leiding van Eri Klas op 7 april 1977 in Tallinn, maar er waren al plannen om het in 1978 uit te voeren met het BBC Symfonie Orkest in het Londense Southbank Centre, onder leiding van dirigent Gennady Rozhdestvensky. Omdat de Sovjetautoriteiten echter weigerden de componist naar Engeland te laten reizen, annuleerde Rozhdestvesnky de uitvoering uit protest, wat op zijn beurt een schandaal veroorzaakte in de internationale media. Een jaar later kreeg Pärt eindelijk een reisvergunning en werd Cantus door hetzelfde orkest uitgevoerd op het BBC Proms festival.

Tegenwoordig is Cantus een van Pärt’s meest populaire werken. Arvo Pärt: “Het is de helderheid van de orde die we allemaal bewust of onbewust waarnemen, zodat het in ons trillingen teweegbrengt, een soort resonantie. Is dat niet het mysterie van muziek, van alle soorten muziek?”’

Het werk wordt uitgevoerd door het Estonian National Symphony Orchestra o.l.v. Paavo Järvi

08-06-2022

De hedendaagse componist Arvo Pärt (1935) componeerde in 2000 ter gelegenheid van de 50^e verjaardag van de countertenor David James het werk My heart’s in the Highlands. Het werk is ook aan hem opgedragen. Het is een bijzonder werk voor solozang, begeleid door een orgel. Bijzonder omdat de zanger bijna constant op één toonhoogte zingt, en de dynamiek vanuit het orgel wordt toegevoegd. De tekst is van de Engelse dichter Robert Burns (1759-1796):

Farewell to the Highlands, farewell to the North,
The birth-place of Valour, the country of Worth;
Wherever I wander, wherever I rove,
The hills of the Highlands for ever I love.

My heart’s in the Highlands, my heart is not here;
My heart’s in the Highlands a-chasing the deer;
A-chasing the wild-deer, and following the roe,
My heart’s in the Highlands wherever I go.

Farewell to the mountains high covered with snow;
Farewell to the straths and green valleys below;
Farewell to the forests and wild-hanging woods;
Farewell to the torrents and loud-pouring floods.

My heart’s in the Highlands, my heart is not here;
My heart’s in the Highlands a-chasing the deer;
A-chasing the wild-deer, and following the roe,
My heart’s in the Highlands wherever I go.

De opname is van de première van het werk in Avignon, gezongen door David James, begeleid door Christopher Bowers-Broadbent op orgel.

23-03-2022

We staan er misschien niet zo bij stil in deze roerige tijden, maar komende zondag is het alweer halfvasten. Ik heb daarom deze week gekozen voor een sacraal werk, de Berliner Messe van de Estse componist Arvo Pärt (1935). Pärt schreef dit werk in 1990, ter gelegenheid van de Katholieke Dagen in Berlijn, de eerste na de val van De Muur. Oorspronkelijk was het werk geschreven voor zangsolisten en orgel. Een tweede versie voor zangsolisten, koor en strijkorkest, werd in 1991 voor het eerst uitgevoerd in Erlangen. Het werk kent de delen die gewoonlijk in een mis te vinden zijn (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus Dei), maar het werk kent ook een paar keuzedelen die tijdens specifieke kerkelijke feestdagen kunnen worden uitgevoerd. Tussen het Gloria en het Credo zijn er twee Hallelujah-gedeelten voor Kerstmis en nog twee voor Pinksteren, alsmede de Pinkster-sequens Veni Sancte Spiritus.

Bijna vanzelfsprekend volgt de structuur van dit werk zijn eigen gecreëerde tintinnabuli stijl. En evenals bij zijn andere werken raad ik ook hier aan je bestek weer even neer te leggen, het eten op een warmhoudplaatje te zetten, je ogen te sluiten en je helemaal over te geven aan de muziek. Waarschijnlijk zullen je gedachten dan stoppen en ben je helemaal relaxed aan het einde van het werk.

Ik heb gekozen voor de tweede versie van dit werk. Het wordt uitgevoerd door de Moscow Virtuosi en het Academy of Choral Art Choir o.l.v. Vladimir Spivakov.

08-09-2021

In 1992 ging in Ilomantsi, Finland, de compositie Trisagion for String Orchestra van de Estse componist Arvo Pärt (1935) in première. Hij componeerde dit werk ter gelegenheid van het 500-jarig bestaan van de Orthodoxe Kerk van de profeet Elia in Ilomantsi.

Trisagion is Grieks voor Drievoudig heilig en is geïnspireerd op het openingsgebed van de Orthodoxe Goddelijke Liturgie. Het is gecomponeerd in Pärt’s “tintinnabula” stijl, waarmee ik jullie eerder al (bij zijn Stabat Mater) kennis heb laten maken. In deze stijl zijn twee melodische stemmen door elkaar heen te horen volgens een bepaalde systematiek. Die systematiek geeft de muziek van Pärt een eigen, herkenbare stijl.

De relaties tussen die beide stemmen zijn metaforen voor religieuze tegenstellingen zoals: zonde en verlossing, geest en lichaam, menselijkheid en goddelijkheid. Daarmee volgt de muziek de Slavische tekst die aan de compositie ten grondslag ligt.

Het werk wordt uitgevoerd door het Estonian National Symphony Orchestra o.l.v. Paavo Järvi.

26-05-2021

In augustus vorig jaar heb ik jullie laten kennismaken met het Stabat Mater van Pergolesi. Zoals ik toen aangaf is het Stabat Mater een 13^e-eeuwse hymne gewijd aan Maria, die haar weergeeft tijdens de kruisiging van Jezus. Meerdere componisten zijn geïnspireerd geweest door deze hymne. Onder hen de componist uit Estland, Arvo Pärt (1935). Hij componeerde in 1985, in opdracht van de Alban Berg Foundation, een versie voor een strijkerstrio en een vocaal trio (sopraan, alt en tenor). In 2008 ging een versie in première voor orkest en koor.

Het werk is gebaseerd op zijn eigen ontwikkelde tintinnabuli stijl. Uit de Wikipedia: “Tintinnabuli (meervoudsvorm van het Latijnse woord tintinnabulum, dat ‘bel’ of ‘klokje’ betekent) is een muzikale componeertechniek of stijl gecreëerd door de Estse componist Arvo Pärt. Hij introduceerde deze nieuwe techniek voor het eerst in de werken Für Alina (1976) en Spiegel im Spiegel (1978). De stijl is beïnvloed door de mystieke ervaringen van de componist met zangkunst. Muzikaal wordt Pärts tintinnabulimuziek gekenmerkt door twee soorten stemmen (…). De werken hebben vaak een langzaam en meditatief tempo, en een minimalistische benadering van zowel notatie en uitvoering. De compositorische aanpak van Pärt heeft zich enigszins uitgebreid sinds de jaren 70, maar het totale effect van zijn muziek is grotendeels hetzelfde gebleven.”

Ik weet dat jullie mijn wekelijkse voorstellen altijd beluisteren onder het genot van een thuisdiner. Bij deze muziek zou ik willen aanraden om vork en lepel neer te leggen en even achterover leunend met de ogen dicht de muziek te ervaren. Het werk duurt een half uur, dus zet het eten even op een warmhoud plaatje.

Het werk wordt uitgevoerd door het Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin (Hans-Christoph Rademann) o.l.v. Kristjan Järvi.

15-05-2019

Om in de sfeer van mooie koorzang te blijven heb ik deze week gekozen voor een hedendaagse componist, Arvo Pärt (1935) uit Estland. Zijn werken zijn veelal minimalistisch van aard. Pärt lag vaak overhoop met de Sovjet machthebbers die de stijl van zijn werken niet konden waarderen. Hij emigreerde daarom in 1980 naar Wenen en later naar Berlijn, maar keerde terug naar Estland in het begin van deze eeuw.

Ik heb gekozen voor twee, niet aan elkaar gerelateerde werken. Het eerste werk Da Pacem Domine (Geef ons vrede, Heer) dateert uit 2004. Het is voor een vierstemmig koor geschreven. Hij begon met het schrijven ervan twee dagen na de bomaanslagen in treinen in Madrid. Het werk wordt in Spanje jaarlijks uitgevoerd bij de herdenking van die aanslagen. Het is onbekend wie hier het werk uitvoeren.

Het tweede werk, Spiegel im Spiegel, is een stuk voor altviool en piano. Pärt schreef dit stuk in 1978, vlak voordat hij uit Estland vertrok. Oorspronkelijk was dit voor viool en piano, maar er bestaan versies voor vele instrumenten naast de piano. Uit de Wikipedia: “De titel verwijst naar het oneindige beeld dat ontstaat wanneer men kijkt in twee tegenover elkaar opgestelde spiegels”. Het is een duidelijk minimalistisch stuk, weinig opsmuk, maar o zo mooi en verstild. Het werk wordt uitgevoerd door Jürgen Kruse (piano) en Benjamin Hudson (altviool). Veel luisterplezier!