22-07-2020

In 1868 ontmoette de Russische componist Modest Mussorgsky (1839-1881) de architect en schilder Viktor Hartmann. Ze werden al snel vrienden. Toen Hartmann in 1873 plotseling overleed werd er een tentoonstelling ter nagedachtenis aan hem georganiseerd met ongeveer 400 werken. Mussorgsky componeerde naar aanleiding daarvan het werk voor piano “Schilderijententoonstelling, ter herinnering aan Viktor Hartmann” (meestal afgekort tot Schilderijententoonstelling). In 1922 bewerkte de Franse componist Maurice Ravel dit tot een werk voor orkest en deze versie is het meest bekend.

Het werk bestaat uit muzikale impressies van 10 schilderijen, met een steeds terugkerend thema “Promenade”, die de wandeling naar het volgende schilderij moet voorstellen. De schilderijen (met een korte karakterisering) zijn:

1. Gnomus (een kleine dwerg, waggelend op zijn korte beentjes);
2. Het oude kasteel (de sfeer van een oud, Middeleeuws kasteel);
3. Tuilerieën (de Franse tuilerieën, met spelende kinderen);
4. De ossenwagen (de bweging van een kar, voortgetrokken door ossen);
5. Ballet van de kuikens in hun eierschaal (kuikens die pogingen doen de eierschaal te breken en zo de wereld in te kunnen gaan);
6. Samuel Goldenberg en Schmuyle (gesprek tussen twee joden, de ene rijk en wat pompeus; de andere arm en onderdanig);
7. Limoges, de markt (Franse vrouwen op jacht naar koopjes op een markt);
8. Catacomben (Con mortuis in lingua mortua) (bezichtiging van de Parijse catacomben bij het licht van een lantaarn);
9. De hut van Baba Yaga (Baba Yaga is een sprookjesfiguur uit een Slavische mythe. Zijn hut had de vorm van een klok);
10. De grote poort van Kiev (verbeelding van een poort die Hartmann had ontworpen, maar die nooit is gerealiseerd).

Met de ogen dicht kun je de schilderijen bijna zien, zo goed is Mussorgsky erin geslaagd de sfeer in de muziek weer te geven.

De orkestversie wordt uitgevoerd door het London Symphony Orchestra o.l.v. Claudio Abbado. De pianoversie wordt uitgevoerd door de Russische pianist Evgeny Kissin.

Afbeeldingen van de schilderijen zijn hier te zien.

25-09-2019

Deze week een orkestwerk van de Russische componist Modest Mussorgsky (1839-1881), de Nacht op de kale berg. Mussorgsky maakte deel uit van het “Machtige hoopje”, een groep van 5 Russische componisten. Uit de Wikipedia:

“Het gezelschap zette zich in voor nationalistische muziek. Behalve Balakirev, die nog enig muzikaal onderricht genoten had, had geen van deze componisten een muzikale achtergrond; Cui, Moessorgski en Rimski-Korsakov waren militairen en Borodin was chemicus. Ze begonnen uiteindelijk met zelfonderricht; dit hield in dat “we al het werk van de grote componisten doorspeelden en elk werk in technisch en creatief opzicht volledig aan onze kritiek en analyse onderwierpen”. In hun werk richtten de componisten zich met name op de Russische volksmuziek, die aantrekkelijk was door de toegankelijkheid (het gezelschap bezat weinig muzikale kennis) en door het feit dat het uitstekend aansloot bij het nationalistische denken.”

Nacht op een kale berg verbeeldt een heksendans in de “Nacht van St. John” (dat is de nacht van 23 op 24 juli). Het is gebaseerd op folklore en Slavisch (bij)geloof en viert de kortste nacht. De wilde heksendans is duidelijk te horen in het werk. Het eindigt wanneer de kerkklokken het einde van de nacht aanduiden.

Hoewel Mussorgsky trots was op dit werk wilde men het tijdens zijn leven niet uitvoeren. Hij heeft het toen ingevoegd en bewerkt voor koor en orkest in zijn opera “The Fair at Sorochyntsi”, maar hij stierf voordat hij de opera had voltooid. Na zijn dood heeft Rimsky-Korsakov het, op basis van die koorversie, omgewerkt naar een kortere versie die hij omschreef als “Fantasie voor orkest”. Die versie wordt momenteel het meest uitgevoerd.

Van alle versies is een uitvoering toegevoegd. Bepaal zelf maar welke je het mooiste vindt.

• De versie in de bewerking van Rimsky-Korsakov wordt uitgevoerd door het Slovak Philharmonic Orchestra o.l.v. Daniel Nazareth
• De originele versie wordt uitgevoerd door het London Philharmonic o.l.v. David Lloyd-Jones
• De versie met koor in een uitvoering door de BBC Singers en het BBC Symphony Chorus met het BBC Symphony Orchestra o.l.v. Gennadi Rozhdestvensky