04-05-2022

Franz Joseph Haydn (1732-1809) heeft, volgens mensen die ervoor gestudeerd hebben, zes celloconcerten geschreven. Daarvan zijn de nummers 1 en 2 het meest bekend. Beide behoren ook tot het standaard repertoire van professionele cellisten. Ik heb deze week gekozen voor concert nr. 1 in C. Haydn schreef dit werk vermoedelijk rond 1765, waarschijnlijk voor zijn vriend Joseph Franz Weigl, die toen cellist was in het orkest van de vorst Esterhazy. Haydn was toen dirigent van dat orkest. Het werk is verloren gegaan, maar werd in 1961 herontdekt.

Het werk was in die tijd bijzonder voor cello, want de cello werd toen nog vooral beschouwd als een begeleidingsinstrument en minder als een instrument om solopartijen te spelen. Het werk kent al veel kenmerken die aan de Klassieke periode worden toegeschreven, zoals drie delen (snel (Moderato) -langzaam (Adagio) – snel (Allegro molto)), met deel 1 in sonatevorm. Afwijkend was de sonatevorm in deel 3, waar later veelal een rondo wordt gebruikt.

Het werk wordt uitgevoerd door de onvergetelijke celliste Jacqueline du Pré, begeleid door het English Chamber Orchestra o.l.v. haar toenmalige echtgenoot Daniel Barenboim.

16-03-2022

Twee jaar geleden heb ik jullie laten kennismaken met het trompetconcert van Johann Nepomuk Hummel. Toen beschreef ik hoe dat concert in 1803 de start betekende van Hummel als concertmeester van het hoforkest van Esterhazy, als opvolger van Franz Joseph Haydn (1732-1809). Haydn had in 1796 al een trompetconcert geschreven. Dat is uitgegroeid tot misschien wel zijn meest populaire werk voor orkest en solo instrument. Evenals Hummel schreef Haydn het werk voor de toen zeer bekende trompettist Anton Weidinger, een goede vriend van hem. Uiteraard was Weidinger ook de solist bij de première in 1800 in Wenen. De lange periode tussen componeren en eerste uitvoering was nodig omdat Weidinger moest wennen aan het spelen van een dergelijk, voor trompet in die tijd geavanceerd, werk, parallel aan de ontwikkeling van het instrument zelf. Het instrument was toen in volle ontwikkeling en kreeg steeds meer mogelijkheden die voor een trompettist speelbaar waren. Weidinger heeft veel aan die ontwikkeling bijgedragen.

Het concert telt qua opbouw geen verrassingen: lekker klassiek drie delen snel-langzaam-snel, met het eerste deel in sonatevorm en het derde deel als rondo. Maar Haydn maakte optimaal gebruik van de mogelijkheden die een trompet toen had.

In de uitvoering is Wynton Marsalis de solist, begeleid door het Boston Pops Orchestra o.l.v. John Williams

05-01-2022

Samen met Mozart en Beethoven wordt Franz Joseph Haydn (1732-1809) tot de Grote Drie van de periode rond 1800, “De Klassieken”, gerekend. Haydn heeft zowel Mozart als Beethoven ontmoet en van beide kanten was er veel respect voor elkaars vakmanschap. Alle drie woonden langere tijd in Wenen, Haydn vanaf 1795 tot zijn dood. Haydn was een productief componist. Zijn oeuvre omvat veel soloconcerten (w.o. 11 pianoconcerten), 15 missen, 24 opera’s, talloze kamermuziekwerken en 106 symfonieën. De laatste 12 van die symfonieën schreef hij in de jaren 1791-1795 toen hij in Londen woonde. Daarom worden die symfonieën ook wel zijn Londense symfonieën genoemd.

Een aantal van zijn symfonieën is bekend geworden onder een bijnaam. Zo zat bij de première van zijn symfonie nr. 102 in Londen het publiek op de voorste rijen om Haydn goed te kunnen zien bij zijn dirigeren. Daardoor was een deel van de zaal leeg en precies daar viel tijdens de uitvoering van de symfonie een kroonluchter naar beneden. Dat werd door het publiek een wonder genoemd, waarmee de symfonie zijn bijnaam “Miracle” kreeg. Zoals jullie wellicht inmiddels weten was het in die tijd gebruikelijk dat het 2^e deel van een symfonie een rustig deel was. Haydn hield echter wel van een grapje en in zijn symfonie nr. 94 begon het tweede deel ook zoals gebruikelijk, maar na de inleiding staat ineens een accoord in fortissimo, wat uiteraard bij het (langzaam induttende?) publiek een schrikreactie teweeg bracht. Zo kreeg die symfonie de bijnaam “Surprise”. En toen Haydn in dienst was van de vorst Esterhazy (rond 1770) hadden de musici in het orkest de verplichting om in de winter een tijd in Wenen te verblijven in plaats van in Fertod in Hongarije, iets wat de musici niet fijn vonden omdat ze vrouw en kinderen moesten achterlaten. Haydn wilde dit duidelijk maken aan de vorst. In zijn symfonie nr. 45 verlaten de musici in het laatste deel één voor één het podium totdat maar twee violisten overblijven. Zo kreeg die symfonie de bijnaam “Abschieds-sinfonie”.

Het werk dat ik voor deze week heb gekozen is zijn symfonie nr. 101, één van zijn Londense symfonieën. Het werk bevat 4 delen. Het begint met een langzame inleiding en gaat over in een snel presto in sonatevorm. Het tweede deel kent een continu ritmisch motief, wat erg op het tikken van een klok lijkt. Dat heeft geleid tot de bijnaam voor deze symfonie “De klok”. Het derde deel is een menuet en de symfonie wordt, zoals in die tijd gebruikelijk, afgesloten met een snelle rondo.

Het werk wordt uitgevoerd door het Orkest van de 18e eeuw o.l.v. Frans Brüggen.

05-05-2021

Johann Michael Haydn (1737-1806) was een jongere broer van de componist Joseph Haydn. Hij is minder bekend dan zijn broer, die samen met Mozart en Beethoven tot de grote drie uit de Klassieke periode wordt gerekend. Van 1768 tot 1770 werkte Johann Michael in Salzburg aan zijn 14^e symfonie. Om meerdere redenen is dit werk ongewoon. Waar een symfonie in die tijd normaal vier delen had (snel-langzaam-menuet-finale (meestal een rondo)) telt deze symfonie slechts drie delen. Daarbij is het derde deel niet geschreven in de toonsoort van de symfonie (Bes groot), maar in zijn subdominant, Es groot. Maar ik kende deze symfonie vooral vanwege deel 2, een adagio ma non troppo. Dat is namelijk een concertino voor fagot en orkest. Erg ongebruikelijk om zo’n mini-concert voor solo instrument en orkest als onderdeel van een symfonie te hebben. Dit concertino was in 2011 mijn eerste keuze toen ik op zoek was naar een werk om als solist samen met het Venloos Symfonieorkest te kunnen uitvoeren. Helaas kon ik toen de partituur niet vinden en de partijen voor de andere instrumenten, zodat ik uiteindelijk voor het fagotconcert van Mozart koos (overigens nooit spijt van gehad).

Het werk wordt uitgevoerd door de Deutsche Kammerakademie Neuss o.l.v. Frank Beermann. Wie de solo fagottist is staat er niet bij vermeld.