20-01-2021
Deze week is de zaagplaat een tip van een gewaardeerde collega van mij. Zij wees me op de Trois Gymnopédies en Six Gnossiennes van de Franse pianist en componist Erik Satie (1866-1925). Uit de Wikipedia: “Satie leidde het leven van een bohemien en was maatschappelijk een buitenstaander. Hij werd gezien als een kolderieke zonderling en provocateur. Zijn oeuvre, dat vooral uit piano- en toneelwerken bestaat, raakte na zijn dood in de vergetelheid. Niettemin oefende hij tijdens zijn leven invloed uit op andere componisten zoals Claude Debussy, Maurice Ravel, Darius Milhaud, Edgard Varèse en Francis Poulenc, en later ook op John Cage. De Amerikaan Cage was het ook die in de jaren 40 op het modernisme van Satie wees en daarmee de aanzet gaf voor een nieuwe receptie-esthetiek van Saties werken. Satie heeft in Nederland vooral bekendheid gekregen dankzij de componist, musicus en dirigent Reinbert de Leeuw.”
Satie schreef zijn Trois gymnopédies voor piano solo in 1888. Het woord gymnopédies is afgeleid van een festival van het oude Sparta waar jonge mannen zonder kleren dansten en tegen elkaar streden, en de naam was een (vermoedelijk) koddige verwijzing naar Satie’s zachte, dromerige en verafgelegen piano-oefeningen. Elk van de drie gymnopédies onderzoekt een gemeenschappelijk thema vanuit een ander perspectief. Ik heb deze stukken ooit op pianoles gehad. De stukken lijken bedrieglijk eenvoudig te spelen, maar ik vond het uiterst lastig om de gewenste stemming goed uit de vingers (en het pedaalgebruik) te krijgen. De Franse componist Claude Debussy heeft van de eerste en de derde gymnopédie een orkestversie gemaakt. Er zijn in de loop van de tijden ook versies verschenen voor andere instrumenten (zoals de gitaar).
Een tweede set werken voor piano solo zijn de 6 Gnossiennes. De eerste drie werden gepubliceerd rond 1890. De vierde t/m zesde schreef hij in de tien jaren daarna, maar ze werden (om een mij onbekende reden) pas in 1968 gepubliceerd. Deze zes werken lijken een vervolg op zijn gymnopédies, qua opzet en sfeer. Ten tijde van het ontstaan ervan waren er eigenlijk nog geen soortgelijke werken (zoals prelude of wals) en het genre had daarom nog geen naam. Satie verzon daarom de naam gnossiennes zelf. Het woord lijkt verder betekenisloos.
De Gymnopédies worden uitgevoerd door de pianiste Anne Queffélec. De Gnossiennes worden uitgevoerd door de pianiste Klára Körmendi. Droom lekker weg bij deze muziek!