09-02-2022

Vorige week schreef ik over de fagot- en klarinetconcerten van Mozart en Von Weber. Drie van die werken zijn hier inmiddels de revue gepasseerd. Deze week het nog ontbrekende werk, het klarinetconcert van Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791). Mozart schreef dit werk in oktober 1791, twee maanden voor zijn overlijden. Hij droeg het op aan de Weense klarinettist Anton Stadler, die ook solist was in de première, half oktober in Praag. Stadler speelde daar op een bassetklarinet. Die kent, vergeleken met een standaard klarinet, vier lage tonen extra. De originele partituur van het werk is zoekgeraakt. Tien jaar na de dood van Mozart dook er wel een partituur op, maar daar leek de partij aangepast te zijn zodat het werk ook op een standaard klarinet kon worden uitgevoerd. Die partituur wordt sindsdien gebruikt.

De klarinet was een relatief nieuw instrument in die tijd. Mozart heeft daarom erg weinig gebruik gemaakt van dit instrument in zijn composities, hoewel hij de klank ervan erg kon waarderen. Het was de virtuositeit van Stadler die hem bracht tot het componeren van dit concert. Dat concert heeft vervolgens erg bijgedragen aan de populariteit van de klarinet. Latere componisten maakten de klarinet een onmisbaar onderdeel van een symfonieorkest.

Het werk kent drie delen, lekker klassiek, snel (Allegro, in sonatevorm), langzaam (Adagio), snel (Rondo). Het concert is één van de meest populaire werken in de klassieke muziek. De bekendheid komt niet in de laatste plaats door het gebruik van het Adagio in de film Out of Africa. Misschien herinneren jullie je ook nog dat we dit Adagio hebben laten horen bij de uitvaart van pa in 2000.

Het concert wordt uitgevoerd door de wereldberoemde klarinettiste Sabine Meyer, begeleid door de Staatskapelle Dresden o.l.v. Hans Vonk. Meyer bespeelt in deze uitvoering een bassetklarinet. Bij de voorbereiding van deze zaagplaat leerde ik dat Sabine Meyer in 1982 de eerste vrouw was die werd toegelaten tot de Berliner Philharmoniker, op voorspraak van de toenmalige dirigent Herbert von Karajan. Ze werd echter na een jaar alweer weggestemd door het orkest.

18-08-2021

In 1784 componeerde Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) zijn 21^e pianoconcert. Ik heb jullie eerder al laten kennismaken met zijn 20^e pianoconcert; een concert met een duistere sfeer, gecomponeerd in een mineur toonsoort d-klein (wat in die tijd zeer ongebruikelijk was). Een maand na voltooiing van dat concert zag zijn 21^e pianoconcert het licht. Weer terug naar een majeur toonsoort (C-groot, om een mij onbekende reden ook wel de biertoonsoort genoemd in harmonie- en fanfareland) en de gebruikelijke snel-langzaam-snel (allegro maestoso – andante – allegro vivace assai) indeling in delen, met het eerste deel in sonatevorm en een rondo als derde deel. Het behoort momenteel tot een van de meest geliefde en bekende pianoconcerten van Mozart en misschien ook wel overall. Misschien komt die bekendheid vooral door het langzame tweede deel, dat figureerde in de uit 1967 afkomstige Zweedse film Elvira Madigan. Om die reden wordt dit concert heden ten dage ook wel het Elvira Madigan concert genoemd. Als dinersuggestie bij dit concert iets lichts met een sprankelend wijntje.

Ik heb gekozen voor een uitvoering door de pianist Maurizio Pollini, begeleid door het Orchestra Filarmonica della Scala o.l.v. Ricardo Muti.

11-11-2020

Vorig jaar in juli presenteerde ik jullie het Requiem van Fauré. Ik merkte daar toen op “(…)werd ik wel direct gegrepen door dit werk. Zozeer zelfs dat ik jaren heb gedacht dat dit werk bij mijn uitvaart gespeeld moest worden. Later kwam ik echter een nog mooier Requiem tegen (…)”. Welnu, deze week heb ik gekozen voor dat Requiem, die van Mozart (1756-1791).

Mozart schreef dit werk als betaalde opdracht van een anonieme opdrachtgever. Dat bleek later graaf Franz von Walsegg te zijn die hiermee zijn jong overleden vrouw wilde eren. Deze graaf stond erom bekend dat hij vaak opdrachten aan componisten gaf en dan later die werken liet uitvoeren onder het mom dat hij ze zelf geschreven had. Toen Mozart de opdracht kreeg was hij vol bezig met het schrijven van twee opera’s, Die Zauberflöte en La Clemenza de Tito. Hij kon daarom weinig tijd aan het Requiem besteden.

De dag voor zijn dood, op 4 december 1791, werd aan het bed van Mozart een eerste uitvoering gepresenteerd van de delen die al gereed waren. Het werd uitgevoerd door drie zangers, begeleid door Mozart die de altviool speelde. Hij was te ziek om door te gaan, onderbrak de uitvoering en liet zijn oud-leerling, Süssmayr, komen om hem te laten zien hoe hij zijn werk moest afmaken. Op dat moment waren alleen twee delen voltooid, het Introitus en het Kyrie. Van de rest had hij alleen schetsen gemaakt. Zo waren van het bekendste deel uit dit werk, het Lacrimosa, slechts acht maten geschreven. Er wordt gezegd dat Mozart tijdens de voorstelling in de achtste maat van Lacrimosa in tranen uitbarstte in de overtuiging dat het de laatste woorden waren die hij op muziek zette.

Zijn vrouw Constanze vroeg na zijn dood aan twee oud-leerlingen van Mozart om het werk af te maken: Joseph Eybler en Franz Xaver Süssmayr. Süssmayr werd door Constanze gekozen vanwege zijn schrijfstijl die vergelijkbaar is met die van haar man. Om het werk te voltooien liet hij zich grotendeels inspireren door de fragmenten die Mozart had achtergelaten en door veel van zijn eerdere werken. Voor het einde koos Süssmayr voor het begin van het Requiem en maakte daarmee de cirkel rond.

Het werk is geschreven voor vier zangsolisten, koor en orkest. Het begint met een fagotsolo en voor de fagot is ook veel te doen in de rest. Ik heb het werk meermalen uitgevoerd en steeds raakte ik daarbij in een soort trance waarin ik de benodigde grepen automatisch uitvoerde en helemaal meeging in de muziek. Dat heb ik bij weinig andere werken die ik heb uitgevoerd meegemaakt.

Dit requiem bestaat uit veertien delen:

1. Introitus: Requiem aeternam
2. Kyrie Eleison
3. Dies Irae
4. Tuba Mirum
5. Rex tremendae Majestatis
6. Recordare, Jesu Pie
7. Confutatis Maledictis
8. Lacrimosa
9. Domine Jesu Christe
10. Hostias et Preces
11. Sanctus
12. Benedictus
13. Agnus dei
14. Communio: Lux Aeterna

Ik heb gekozen voor een uitvoering door de Berliner Philharmoniker o.l.v. Herbert von Karajan.

09-09-2020

Hoewel Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) zich op latere leeftijd aansloot bij de Vrijmetselarij, was hij een zeer gelovig man. Dat blijkt ook uit de vele religieuze werken die hij heeft gemaakt: enkele missen (waaronder zijn beroemde Requiem) en koorwerken, als dan niet begeleid door orkest. Uit die laatste categorie wil ik jullie er met twee laten kennismaken (hoewel ik betwijfel of het een eerste kennismaking is voor jullie, want de werken worden vaak uitgevoerd).

Het eerste werk is het Laudate Dominum (Looft God, Psalm 117), geschreven voor sopraansolo en koor, begeleid door orkest. Dit werk is deel van zijn Vesperae solemnes de confessore uit 1780. De tekst:

Laudate Dominum omnes gentes
Laudate eum, omnes populi
Quoniam confirmata est
Super nos misericordia eius,
Et veritas Domini manet in aeternum.
Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto.
Sicut erat in principio, et nunc, et semper.
Et in saecula saeculorum.
Amen.

Voor mij ligt het hoogtepunt in dat werk wanneer bijna op het einde uit de koorpartij de sopraan in crescendo opklinkt om haar solo te beëindigen. Wonderschoon!

Het tweede werk is het Ave Verum Corpus voor koor en orkest. Uit de Wikipedia: “Ave verum corpus is een korte eucharistische hymne uit de veertiende eeuw die door verschillende componisten op muziek is gezet. In de Middeleeuwen werd het gezongen bij de elevatie van de hostie na de consecratie. Ook werd het dikwijls gezongen bij de zegening met het heilig Sacrament. De tekst wordt wel toegeschreven aan paus Innocentius VI en is gebaseerd op een gedicht uit een veertiende-eeuws manuscript uit de abdij van het eiland Reichenau in het Bodenmeer. Het gedicht is een meditatie op het katholieke geloof in Jezus’ werkelijke tegenwoordigheid in het sacrament van de Eucharistie.” Mozart schreef dit zes maanden voor zijn dood, terwijl hij bezig was zijn opera de Zauberflöte te componeren.

De tekst:

Ave verum corpus,
Natum de Maria virgine;
Vere passum immolatum
In crucis pro homine.
Cuius latus perforatum
Unda fluxit et sanguine.
Esto nobis praegustatum
In mortis examine

Uit de Wikipedia haal ik dat de zesde regel in de oorspronkelijke tekst luidt: Fluxit aqua et sanguine.

Ik heb deze twee werken gekozen omdat ik het schaar onder de mooiste werken die Mozart heeft geschreven. Ik kan me een uitvoering van het Laudate Dominum van ruim 10 jaar geleden herinneren als onderdeel van een programma waarbij ik in het orkest zat. Omdat dat werk geen fagotpartij in de orkestbegeleiding heeft kon ik even in alle rust genieten van de koorzang. Na afloop zag ik de dirigent de tranen uit zijn ogen wissen van ontroering.

Het Laudate Dominum wordt uitgevoerd door sopraan Kiri Te Kanawa en het London Symphony Orchestra & Chorus o.l.v. Sir Colin Davis. Deze uitvoering vind ik persoonlijk iets te langzaam uitgevoerd, maar ik ben hier gevallen voor de stem van deze sopraan.

Het Ave Verum Corpus wordt uitgevoerd door het Rundfunkchor Leipzig en de Staatskapelle Dresden o.l.v. Peter Schreier

Veel luisterplezier!

08-07-2020

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) componeerde zijn 24^e pianoconcert in de winter van 1785-1786. Het wordt beschouwd als één van zijn mooiste pianoconcerten en ik kan die mening volledig onderschrijven. Het werk is geschreven in c kleine terts en bestaat uit drie delen (snel-langzaam-snel). Het eerste deel kent de in die tijd gebruikelijke sonatevorm (2 thema’s, doorwerking, terugkeer naar de thema’s en eindigend met de cadenza en een coda). Het tweede deel is een mooi tot bezinning stemmend stuk muziek. Het snelle derde deel tenslotte is een thema met 8 variaties.

Ik heb gekozen voor een uitvoering door de pianist Murray Perahia, begeleid door het English Chamber Orchestra. De dirigent is onbekend.

29-01-2020

De afgelopen weken (en enige tijd ervoor) heb ik jullie laten kennismaken met soloconcerten voor vier houtblaasinstrumenten. Als tegenhanger van een strijkkwintet (1^e viool, 2^e viool, altviool, cello en contrabas) bestaat er ook een blaaskwintet. De vier houtblaasinstrumenten worden daarbij aangevuld met een hoorn. Van de koperblaasinstrumenten vervult de hoorn een soort tussenpositie tussen hout en koper. Je kunt er zowel een typische koperklank uit krijgen (schetterend, triomfantelijk) als een klank die meer naar het zachtere hout neigt (een beetje weemoedig). Qua instrument heeft de hoorn wel ontwikkelingen doorgemaakt. De oorspronkelijke hoorn (tegenwoordig ook wel natuurhoorn genoemd) kende geen kleppen maar alleen een paar gaten (en soms ontbraken die zelfs) die moesten worden afgedicht. Door die te combineren met variatie in de lipspanning en deels afdichten van de beker door de hand kon de hoornist dan tonen vormen. Die laatste techniek is nog steeds de (technische) basis voor hoornspel, maar het toevoegen van kleppen maakt het relatief eenvoudiger voor een hoornist. Die ontwikkeling leverde ook meer mogelijkheden voor speelbare werken op. De hoorn die tegenwoordig wordt gebruikt wordt ook wel Franse hoorn (French horn) genoemd, als tegenhanger van de Engelse hoorn (wat eigenlijk geen hoorn is, maar de althobo).

Mozart was de eerste die die mogelijkheden benutte bij de soloconcerten die hij voor hoorn heeft geschreven. Zijn vier hoornconcerten zijn een must voor iedere hoornist en een lust voor het oor. Hij schreef ze tussen 1783 en 1791 voor zijn vriend Joseph Leutgeb, een kaashandelaar uit Wenen die ook hoorn speelde.

• Hoornconcert nr. 1 in D, KV 412
• Hoornconcert nr. 2 in Es, KV 417
• Hoornconcert nr. 3 in Es, KV 447
• Hoornconcert nr. 4 in Es, KV 495

Ik heb gekozen voor een uitvoering van de vier concerten door de solist Herman Jeurissen, begeleid door het Nederlands Kamerorkest o.l.v. Roy Goodman.

11-09-2019

A.s. zondag zou ma, als ze nog leefde, 94 jaar zijn geworden. Deze week heb ik daarom gekozen voor het concert voor fagot en orkest van Mozart (1756-1791). Ik heb als solist met het Venloos symfonieorkest het tweede deel van dit werk uitgevoerd op 10 december 2011. Stefan heeft toen ma opgehaald om te komen luisteren. Ik ben dankbaar dat ma dat toen nog in relatief goede gezondheid heeft kunnen meemaken. Een paar maanden later heb ik het nog eens uitgevoerd op een besloten concert in een bejaardenhuis in Venlo. Naast deel 2 speelde ik toen ook deel 3.

Mozart schreef dit werk in 1774. Het is een van de twee fagotconcerten die het meest worden uitgevoerd (het andere is van Carl Maria von Weber, geschreven in 1811). Voor een professionele fagottist is het een must. Bij sollicitaties bij orkesten is deel 1 vaak een verplicht te spelen nummer. Het was het eerste solowerk voor een blaasinstrument dat Mozart heeft geschreven. Er lijken bewijzen te zijn dat Mozart totaal 5 fagotconcerten heeft geschreven, maar dat alleen dit werk bewaard is gebleven.

Het werk bestaat uit 3 delen en duurt totaal rond 17 minuten. Ik heb gekozen voor een uitvoering met dé Duitse fagottist Klaus Thunemann. Hij wordt begeleid door de Academy of St. Martin in the Fields o.l.v. Sir Neville Marriner.

Op Youtube staat ook een opname van mijn uitvoering, maar tegenover Thunemann steekt die wel erg schril af.

05-06-2019

Deze week een werk van Mozart (1756-1792) voor 12 blazers en een contrabas. Het is geschreven in 1781. In die tijd was het sjiek als je als edelman een blaasorkest ter beschikking had. Zo’n orkest trad dan vaak op tijdens een banket. Tegenwoordig zetten we dan een CD op of draaien een playlist van Spotify.

Mozart was een groot liefhebber van blaasmuziek. Een aantal van zijn concerten voor blaasinstrumenten en orkest zijn klassiekers in het orkest en solorepertoire, zoals zijn fagotconcert, fluitconcerten en klarinetconcert. Dit werk echter was alleen voor een blaasensemble, met een contrabas voor de baslijn begeleiding. Het werk kent 7 delen en het wordt door blazers als het summum beschouwd om het te kunnen uitvoeren. Dat mede vanwege de lengte (bijna 50 minuten), veel langer dan gebruikelijk voor een werk met alleen blazers.

Vooral deel 3 (het adagio) (op ongeveer 17:30 in de uitvoering) is bekend. In de film Amadeus noemt Antonio Salieri dit “de stem van God”.

De uitvoering is een niet genoemd ensemble, onder leiding van Philippe Herreweghe. Veel luisterplezier!

13-03-2019

In januari en februari 1787 verbleef Mozart (1756-1792) voor enkele optredens in Praag. Dat werd zo’n succes dat hij opdracht kreeg een opera te schrijven over het leven van Don Juan (Don Giovanni). De opera begint met de verkrachting door Don Juan van een meisje. De vader van het meisje (de Commendatore) hoort de hulpkreten van zijn dochter en in het gevecht dat daarop volgt doodt Don Juan de vader. Uiteindelijk toont Don Juan, zelfs met een naderende dood, geen spijt en hij wordt daarom afgevoerd wordt naar de hel. Het resultaat werd een werk met zowel komische als onheilspellende thema’s. De opera ging in oktober 1787 in première in Praag. Na die uitvoeringen veranderde Mozart nog een paar zaken aan het werk voordat het de eerste uitvoering in Wenen kreeg in 1788.

Omdat de vader van Mozart, Leopold, 5 maanden vóór de première stierf, na jaren in onmin met elkaar geleefd te hebben, wordt gesuggereerd dat de Commendatore en Don Juan eigenlijk Leopold en Wolfgang zijn. In de film Amadeus van Milos Forman wordt dit schitterend in beeld gebracht.

De ouverture van deze opera wordt uitgevoerd door de Wiener Philharmoniker o.l.v. Herbert von Karajan.

21-11-2018

Afgelopen zaterdag is de Sint weer aangekomen in Nederland (tegenwoordig meer stress veroorzakend bij de ouders dan bij de kinderen). Vol verwachting klopt ons hart, hoor wie klopt daar kinderen en meer van die klassiekers. Aansluitend aan die sfeer de zaagplaat van deze week. Het is een deel uit serenade nr. 7 van Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791), bijgenaamd de Haffner serenade (KV 250). De serenade werd geschreven ter gelegenheid van het huwelijk van de dochter van Sigmund Haffner, een vriend van Mozart. De naam komt ook terug in de bijnaam van symfonie 35, die de Haffner symfonie wordt genoemd. De serenade is geschreven voor een bezetting met strijkers, soloviool voor het tweede en vierde deel, fluiten, hobo’s, fagot, hoorn en trompetten.

Uit deze serenade heb ik het eerste menuet gekozen. Je hoort een uitvoering door de New York Philharmonic o.l.v. Sir Colin Davis. En wat heeft dat alles nu met Sinterklaas te maken? Dat wordt onmiddellijk duidelijk als je ernaar luistert!