De rol van open voor houdbaar toekomstig onderwijs

Op 2 december presenteerde Minister Van Engelshoven de strategische agenda hoger onderwijs “Houdbaar voor de toekomst”. In deze blogpost wil ik verkennen welke rol open delen en hergebruiken van leermaterialen kan spelen bij het vervullen van de ambities die in de agenda benoemd zijn.

Wat staat er in de agenda?

De agenda benoemt vier ambities. Iedere ambitie sluit aan op trends en uitdagingen die worden geconstateerd. Bij iedere ambitie worden maatregelen benoemd om die ambitie te realiseren. Bij de beschrijving hieronder heb ik grotendeels de tekst uit de agenda gekopieerd van p. 30 en p. 31.

(Een kritische noot: de agenda is te downloaden vanaf de website van OCW, maar in het document is niet te vinden of de inhoud onder een open licentie beschikbaar en te gebruiken is. Ik ga uit van wel, maar toevoegen van een open licentie zou die duidelijkheid verschaffen en zou tevens dienen als goed voorbeeld voor ambities op openheid die OCW ondersteunt).

Ambitie 1. Toegankelijker hoger onderwijs en groter studentsucces

Om de brede toegankelijkheid te waarborgen, zijn extra inspanningen nodig. Daarbij gaat het om meer studenten op de voor hen juiste plek in het hoger onderwijs terecht te laten komen met nadrukkelijk aandacht voor hun persoonlijke omstandigheden. Studenten krijgen de kans om het maximale uit hun studie te halen en zich breed te ontwikkelen (studentsucces).

Sluit aan op trends:

  • Het hoger onderwijs is gemiddeld goed toegankelijk. Een derde van de studenten valt echter uit of switcht van opleiding. Dit geldt vooral voor eerstegeneratiestudenten, jongens en studenten met een functiebeperking.
  • Om verdere tegenstellingen tussen groepen met verschillende opleidingsniveaus te voorkomen, is een brede toegankelijkheid nodig.
  • De huidige student is tevreden, maar ervaart een grote (mentale) prestatiedruk.
  • Het binair stelsel zorgt voor een gevarieerd aanbod, maar is te rigide om samenwerkingsvormen die in het belang van de student zijn te faciliteren.

Maatregelen die in gang worden gezet, zijn onder andere:

  • OCW werkt met hogescholen en universiteiten aan een Expertgroep Toegankelijkheid Hoger Onderwijs, die eraan moet bijdragen dat de praktijk en het beleid voor toegankelijkheid gebaseerd zijn op de nieuwste inzichten. (p. 8 en p.45)
  • Om elke student gemakkelijker en sneller op de voor hen juiste plek te krijgen, werken hogescholen en universiteiten onder de noemer ‘wisselstroom’, intensiever samen in de regio. Doelen zijn de verbetering van het studiekeuzeproces, meer doorstroommogelijkheden tussen hbo en wo, en meer flexibele leerpaden. (p. 8 en p. 50)

Ambitie 2. Flexibel hoger onderwijs

Meer flexibiliteit en maatwerk in het hoger onderwijs komen tegemoet aan een steeds meer diverse studentenpopulatie. Zowel werkende volwassenen als (een deel van) de initiële studenten hebben behoefte aan meer regie op hun studie-pad. Digitalisering van het onderwijs kan deze ontwikkeling bij uitstek ondersteunen.

Sluit aan op trends:

  • De opkomst van nieuwe technologieën vraagt nieuwe kennis en vaardigheden. Het biedt ook kansen voor verbetering van onderwijs en onderzoek.
  • Onderwijs is nog te weinig gericht op werkenden, hun deelname blijft internationaal gezien achter.
  • Nieuwe technologieën, zoals artificiële intelligentie, toegenomen rekenkracht, big data, open badges, microcredentials, virtual & augmented reality en blockchain bieden veel kansen voor hogescholen en universiteiten om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren.

Maatregelen die in gang worden gezet, zijn onder andere (p. 8):

  • Hogescholen en universiteiten zullen voldoende aanbod voor werkenden realiseren. Leven lang ontwikkelen vergt andere onderwijsvormen. Het wordt daarom mogelijk voor studenten om hun opleiding meer te faseren, te temporiseren of te versnellen. Deze flexibele, modulaire deelname verlaagt voor studenten de drempel en bevordert de toegankelijkheid.
  • Samen met SZW stimuleert OCW de vraag naar leven lang ontwikkelen, onder meer door het STAP-budget en een digitaal overzicht van de scholingsactiviteiten.

Ambitie 3. Betere aansluiting op de arbeidsmarkt en samenleving
Om goed te blijven aansluiten op de behoeften van de samenleving en arbeidsmarkt, is het nodig dat instellingen samen en met het werkveld werken aan continue vernieuwing van het onderwijs (aanbod). Bij een veranderlijke arbeidsmarkt past aandacht voor brede vaardigheden naast actuele vak- of domeinkennis. De samenleving en arbeidsmarkt veranderen snel. De aansluiting van het hoger onderwijs daarop is en blijft van cruciaal belang. Daarmee neemt het belang aan brede vaardigheden toe en verandert de gevraagde vakspecifieke kennis in hoog tempo. Dat vraagt van hogeronderwijsinstellingen dat ze in samenwerking met elkaar en in dialoog met maatschappelijke partners, blijven werken aan vernieuwing van het onderwijsaanbod. Over vier jaar is er een betere balans tussen de behoefte van de samenleving en dat wat instellingen te bieden hebben.

Sluit aan op trends:

  • Nederlandse studenten zijn vaardig en hun aansluiting op de arbeidsmarkt is op dit moment goed. De arbeidsmarkt is echter zeer dynamisch met veel veranderingen in banen en taken.
  • Bij een aantal opleidingen hebben studenten een minder sterke positie op de arbeidsmarkt. In andere vakgebieden zijn er te weinig studenten voor de vraag van de arbeidsmarkt.
  • De veranderende arbeidsmarkt vraagt een adaptiever aanbod van het hoger onderwijs, gericht op brede vaardigheden.

Maatregelen die in gang worden gezet, zijn onder andere (p. 9):

  • Voor de aansluiting van opleidingen of samenhangende disciplines in het Nederlandse hoger onderwijs op de arbeidsmarktvraag en maatschappelijke doelen is continu aandacht nodig. De strategische samenwerking door middel van sectorplannen of door sectorale verkenningen wordt krachtig voortgezet. In deze sectorplannen vindt op elkaar afgestemde prioritering van onderwijs en onderzoek plaats. Betrokkenheid van het werkveld en maatschappelijke partners is hier onderdeel van.
  • Om in het hoger beroepsonderwijs te komen tot een goed masteraanbod is het van belang dat het aanbod aansluit bij behoefte van arbeidsmarkt en samenleving en onderscheidend is van het bestaande aanbod. De Vereniging Hogescholen zal een gezamenlijk plan opstellen voor een goed masteraanbod, met professionele masters.

Ambitie 4. Regionale verankering en internationale samenwerking

Meer samenwerking zal leiden tot meer synergie en minder onnodige onderlinge competitie en verdringing. Dat zal de druk in het hoger onderwijs en onderzoek verlagen. Meer samenwerking, ook binnen Europa, en bundeling van krachten, zijn nodig om bij te dragen aan de regionale samenleving en economie en om mee kunnen doen met de wereldtop van onderwijs en onderzoek. Hogescholen dienen in de gelegenheid te worden gesteld om het praktijkgerichte onderzoek te versterken.

Sluit aan op trends:

  • Er sprake is van toenemende werkdruk bij docenten en onderzoekers. Er is een hoge aanvraagdruk en men is tegelijkertijd belast met meer onderwijstaken door de stijgende studentenaantallen. Er is sprake van een dominante onderzoekscultuur op universiteiten.
  • De verwevenheid van onderwijs en onderzoek staat onder druk, zeker in sommige disciplines met grote studentenaantallen.
  • Het is een uitdaging voor Nederland om als kenniseconomie competitief te blijven in een globaliserende wereld waarin door een aantal landen fors extra wordt geïnvesteerd in onderwijs en onderzoek.
  • Op dit moment is er soms te weinig samenwerking of onnodige concurrentie tussen instellingen.
  • Stedelijke regio’s zijn een belangrijke factor voor innovatie en economische groei. Hogescholen en universiteiten vervullen een sleutelrol in de regionale kennisinfrastructuur en dragen bij aan de profilering van de regio. De verwevenheid van onderzoek en onderwijs bevordert de kenniscirculatie.
  • Tegelijkertijd staat deze verwevenheid onder druk en is de omvang van praktijkgericht onderzoek bij hogescholen nog beperkt.
  • Om competitief te blijven is nationale en internationale, in het bijzonder Europese, samenwerking nodig. Nederland kent een open en excellent onderzoekssysteem dat in Europa goed scoort.

Hogescholen en universiteiten zijn steeds meer de spil in de regionale ecosystemen. De ambitie voor de komende vier jaar is dat deze positie verder wordt versterkt en uitgebouwd. Maatregelen die in gang worden gezet, zijn onder andere:

  • Voor de regionale ecosystemen werken de hogescholen verder aan de uitbouw van praktijkgericht onderzoek en aan de uitbreiding van Centers of Expertise (CoE’ s). De hogescholen komen op uitnodiging van OCW met een voorstel voor een onderscheidende derde cyclus in het hbo, leidend tot een onderscheidende titel, zoals een professional doctorate.

De regionale samenwerking is ook vaak noodzakelijk om in de internationale top mee te kunnen doen. Het Nederlandse hoger onderwijs en onderzoek leveren op dit moment prestaties van wereldformaat. De inzet is om dit zo te houden en – waar mogelijk – te versterken. Gelet op de grote inspanningen in de VS en Azie, is krachtenbundeling op Europees niveau in toenemende mate van belang.

Maatregelen die in gang worden gezet, zijn onder andere (p. 9):

  • Om aansluiting te houden bij de mondiale kennisvoorhoede, werken universiteiten, hogescholen en maatschappelijke partijen nauwer samen op het gebied van onderzoek, ook in EU-verband.
  • Om het Nederlandse hoger onderwijs beter internationaal te positioneren, zal OCW met betrokken partijen een strategisch kennisbeleid opstellen.

Hoe kan “open” bijdragen aan realisatie van deze ambities?

In de agenda staat expliciet onder het hoofdstuk flexibiliteit het volgende geschreven over open leermaterialen (p. 68) (nadruk aangebracht door mij):

Digitale (open) leermaterialen

Docenten zijn beter in staat hun onderwijs te innoveren wanneer zij beschikken over een veelheid aan open toegankelijk digitaal leermateriaal. Het gaat dan om digitale, open leerboeken en instructievideo’s, maar ook om geavanceerde ICT zoals gaming, virtual reality, augmented reality en artificiële intelligentie. Door digitale leermaterialen in vakcommunity’s open te delen, kunnen docenten elkaars leermiddelen (deels) hergebruiken, en kunnen ze elkaar feedback geven en het materiaal zo verbeteren.

Ook voor de student die tijds- en plaatsonafhankelijk werkt is het een vereiste om gebruik te kunnen maken van digitale (open) leermaterialen. Daarbij is het wel belangrijk dat de digitale leermaterialen, onderwijsomgeving en websites voor alle studenten en medewerkers toegankelijk zijn, dus voldoen aan de richtlijnen en standaarden die daarvoor zijn ontworpen.

De ambitie uit de vorige strategische agenda om een significant aandeel open digitale leermiddelen te hebben in 2025, blijft staan. Zodat het delen en hergebruiken van leermaterialen gangbaar wordt onder docenten. Dit zal een effect hebben op de leermiddelenmarkt waarin commerciële uitgevers een belangrijke rol spelen.

Om het gebruik en hergebruik van digitale open leermaterialen te bevorderen, wordt het publiceren van leermaterialen met een open licentie een voorwaarde bij het toekennen van onderwijsbeurzen zoals de Comeniusbeurs. In de gevallen dat onderzoeksbeurzen van NWO en andere subsidies leiden tot concrete onderwijsmaterialen, verwacht OCW van onderzoekers en docenten dat ze ook deze leermaterialen met een open licentie publiceren. OCW gaat hierover met NWO in gesprek.

Een aantal opmerkingen bij de door mij vetgedrukte passages uit deze tekst.

  • Delen en hergebruiken van leermaterialen in vakcommunity’s heeft meer effecten dan hier genoemd en kan daardoor bijdragen aan realiseren van meer ambities dan alleen flexibiliteit. Door dergelijke vakcommunity’s ook open te stellen voor professionals uit het werkveld en voor studenten kan worden bijgedragen aan een betere verbinding met de arbeidsmarkt, kunnen inzichten uit de praktijk sneller opgenomen worden in de leermaterialen en kan het bijdragen aan meer (regionale) samenwerking. Docenten kunnen via de vakcommunity eenvoudig “meekijken in de keuken” van andere instellingen. Betrekken van studenten in de vakcommunity kan  leiden tot co-creatie van leermaterialen, als vorm van open pedagogy. Bij deze laatste didactische werkvorm gaat openheid verder dan alleen delen en hergebruiken van open leermaterialen. Zie de thema-uitgave hierover die einde 2019 door de SIG Open Education is gepubliceerd. Deze aanpak adresseert mede talenten van studenten in de opleiding en kan daarbij bijdragen aan meer studentsucces.
  • Hoewel niet expliciet vermeld in de passage over toegankelijkheid wordt daar volgens mij gewezen op toegankelijkheid door studenten en medewerkers met een beperking. Dat sluit mooi aan bij de Recommendation van UNESCO. Wat wel ontbreekt in de agenda zijn maatregelen die daadwerkelijk leiden tot deze gewenste toestand.

Andere potentiële bijdragen van “open” aan de ambities zijn:

  • Door bevorderen van open delen en hergebruiken van leermaterialen zijn meer leermaterialen beschikbaar in meer diverse vormen. Hierdoor wordt aansluiten op talenten van de student beter mogelijk (flexibiliteit).
  • Open cursussen voor studiekiezers kunnen een beter beeld geven aan toekomstige studenten, wat studentsucces positief kan beïnvloeden.
  • Beschouw Open Science en Open Education als meer verbonden entiteiten. Hierin past ook dat open delen van leermaterialen gewaardeerd kan worden, bijvoorbeeld als element in het anders waarderen van academisch talent (zie de position paper Recognize and Reward van de VSNU). In een eerdere blogpost staan enkele kanttekeningen benoemd voor een meer samengaan van Open Science en Open Education initiatieven, naar aanleiding van de lancering van Plan S.
  • Publiceren van (onderzoeks)resultaten in open online cursussen kan bijdragen aan zowel ambitie 3 als ambitie 4. Een dergelijke online cursus kan worden beschouwd als meer toegankelijk krijgen van resultaten voor een breder publiek dan alleen de vakgenoten.
  • Publiceren van open online cursussen is een vorm van realisatie van laagdrempelig tijd- en plaatsonafhankelijk aanbod voor werkenden (ambitie “flexibiliteit”).

Opvallend is dat de in de vorige strategische agenda genoemde ambitie betreffende Massive Open Online Courses (MOOC’s) niet meer genoemd wordt (“Daarnaast worden instellingen opgeroepen om elkaars MOOC’s te erkennen”). Sterker: waar MOOC(‘s) in de vorige agenda 9x werd genoemd is het als term volledig verdwenen uit deze agenda. Wellicht heeft dit te maken met het steeds geslotener worden van MOOC’s. Bijvoorbeeld: de meeste MOOC’s op de drie grootste platformen (Coursera, EdX en Futurelearn) hebben alleen de content nog vrij beschikbaar (en vaak nog met beperkingen, zoals beschikbaar voor beperkte tijd). In een aparte blogpost wil ik hier wat dieper op ingaan. De agenda benoemt open leermaterialen, en MOOC’s zouden kunnen worden opgevat als een vorm daarvan. In deze agenda zijn open leermaterialen vooral benoemd als (half)producten voor docenten (delen en hergebruiken), maar voor onderwijs en zelfstudie is meer nodig, zoals: structuur in de leermaterialen, interactiviteit en feedback. Open cursussen kunnen hiervoor zorgen.

De ambities in deze agenda vormen mede input voor de activiteiten die de zone “Naar digitale (open) leermaterialen” gaat oppakken. Zo zal onder andere gewerkt worden aan realisatie van een digitale infrastructuur voor delen, zoeken en vinden van open en niet-open leermaterialen en aan ondersteuning voor docenten en studenten bij het inzetten van (open) digitaal leermateriaal vanuit de onderwijsvisie van de docent.

 

LERU-rapport: ook voor HBO?

Twee weken geleden publiceerde de League of European Research Universities (LERU) een Advice Paper Online Learning At Research-Intensive Universities. In dit prima rapport wordt het belang van online leren voor een research-universiteit geëxploreerd vanuit een strategisch oogpunt: waarmee moeten universiteiten rekening houden als ze zich gaan bezighouden met online leren en hoe kunnen beleidsmakers dit ondersteunen? De exploratie is ingedeeld naar een aantal onderwerpen: strategieontwikkeling en scenario planning, blended leren, online didactiek en kwaliteit, globale en internationale perspectief, reputatie en merk, businessmodellen, samenwerking en beleidsontwikkeling. Per onderwerp wordt een aantal aanbevelingen gegeven.
De vraag die ik mij stelde was:

in hoeverre zijn de aanbevelingen die worden gegeven ook toepasbaar voor andere typen instellingen voor hoger onderwijs, in het bijzonder het HBO?

Ik ben daarom nagegaan welke argumenten in het rapport onder de aanbevelingen liggen en of die argumenten ook geldig zijn voor het HBO.
Het rapport noemt de volgende onderscheidende kenmerken voor een research-universiteit (nadruk toegevoegd door mij):

Research-intensive universities (RIUs) have a threepart core mission: teaching, research and innovation. Their teaching is strongly influenced by research, is innovative, and is informed by knowledge transfer. They are also motivated by the aim of inspiring the citizens and leaders of tomorrow to be curious, driven, responsible and capable of academic thinking. In their choice of pedagogy these core values are leading. They aim to teach based on research and to use excellent methods of pedagogy at the same time.

In their choices related to developing innovation in online learning RIUs will first and foremost take into consideration their research strengths and will subsequently aim at developing excellent online pedagogy. This combination of focus on research strengths and excellent pedagogy sets them apart from universities which do not have a strong research focus in developing online materials.

New ways of digital learning are most likely to excite top researchers if they facilitate innovation both in research and teaching. Tools facilitating that combination yield the most rapid developments in online learning and have the greatest potential for impacting on-campus teaching at research-intensive universities.

Hier wordt een sterke band tussen het op een innovatieve wijze overbrengen van innovatieve content en online leren gelegd. Daarmee wordt echter niet beweerd dat bij niet-innovatieve content er geen of minder impact is van online leren op campusonderwijs. Dit onderscheidende kenmerk is daarom voor mij geen breekpunt waar het toepasbaarheid voor het HBO betreft.
Van de in het rapport gebruikte invalshoeken is het globale en internationale perspectief het grootste verschil met het HBO. Hoewel in het HBO ook voorbeelden zijn te vinden van een internationale focus (zoals de NHTV in Breda, de studie International Business Economics bij Fontys in Venlo met een Euregionale focus of de diverse kunstenopleidingen) hebben de meeste HBO’s een regionale functie en uitstraling. De aanbevelingen die gekoppeld zijn aan deze invalshoek zullen daarom binnen het HBO minder spelen.
Daarnaast verschilt de rol van onderzoek binnen het HBO van die bij research-universiteiten. Frans Leijnse heeft die rol geschetst in een presentatie uit 2011. Leijnse signaleerde daar als één van de doelstellingen voor onderzoek aan een HBO (via de lectoraten) het stimuleren van een bredere vorming van hun studenten (Bildung). Realiseren van deze doelstelling kan mede baat hebben bij ontwikkelingen op het gebied van open en online leren (zoals bredere beschikbaarheid van leermaterialen). Deze doelstelling is minder aanwezig bij onderzoek aan een research-universiteit, waarbij het vooral gaat om ontwikkelen van cutting edge kennis.
Wat ik mis in het rapport zijn aanbevelingen die de professionalisering van docenten betreffen. Het dichtste bij komt de aanbeveling “Assess strategically the investments in financial and human capital necessary for the extension and sustaining of online learning activity“, maar die had voor mij wat explicieter mogen zijn. Het zijn uiteindelijk de docenten die vormen van online leren moeten realiseren, maar daarvoor is bekendheid met de mogelijkheden en beperkingen wel noodzakelijk.
In het rapport wordt ook gepleit voor vooroplopen in ontwikkeling van innovatieve didactiek door research-universiteiten, beargumenteerd door de aanwezige koppeling onderzoek-onderwijs. Die redenering vind ik minder overtuigend. Ontwikkeling van innovatieve didactiek is zeker niet exclusief voor research-universiteiten. Het verleden ondersteunt dat ook. De Kahn Academy bijvoorbeeld is zelfs helemaal buiten academia geïnitieerd. Dit initiatief wordt steevast gekoppeld aan het mogelijk maken van het flipped classroom concept. Deze vorm van onderwijs (die onlangs zelfs Eén Vandaag haalde) lijkt trouwens meer op scholen voor VO toegepast te worden dan in het hoger onderwijs.
Conclusie

De aanbevelingen die de LERU formuleert zijn goed bruikbaar en nuttig binnen het HBO. Ik adviseer daarom de Vereniging van Hogescholen ook een position paper over online leren te maken, waarbij dit rapport van de LERU als een goed startpunt kan dienen. In zo’n position paper kan de eigenheid van het HBO (waarvan ik een paar aspecten heb benoemd in dit stuk) meegenomen worden.

(Met dank aan Ben Janssen (OU) en Janina van Hees (SURF) voor additionele informatie en suggesties voor deze blogpost.)
 
 

MOOC's in Noorwegen

In augustus 2013 startte een commissie, ingesteld door de Noorse regering, onderzoek naar wat MOOC’s voor Noorwegen zouden kunnen betekenen. In december kwam een tussenrapport uit. Deze week verscheen de Engelse vertaling ervan, getiteld Time for MOOC. Hoewel het een tussenrapportage is en de Noorse regering hier (bij mijn weten) nog geen acties of beleid aan heeft verbonden is het wel leerzaam dit rapport te vergelijken met de begin januari verschenen “Brief van Bussemaker“.
Als achtergrond, allereerst enkele gegevens over Noorwegen, vergeleken met Nederland.

Noorwegen Nederland
Aantal inwoners 5,1M 16,8M
Aantal studenten in HO 53K bron 239K bron
% Huishoudens met breedband bron 86% 83%
Aantal universiteiten 6 + 6 gespecialiseerde 14
Aantal hogescholen 25 + 2 kunstacademies + 29 particuliere instellingen
Bron
38 bron
Voertaal op universiteit/hogeschool Noors/Sami/Engels Nederlands/Engels

Noorwegen heeft veel gemeen met Nederland: hoog percentage breedbandverbinding, een klein land en een relatief weinig gesproken voertaal. Dat laatste betekent veelal een beperkte keuze in private leermaterialen in de voertaal. In Noorwegen zijn leermaterialen voor primair en secundair onderwijs gratis voor de lerenden. Dat heeft een hoge betrokkenheid van de Noorse regering tot gevolg bij initiatieven die open leermaterialen opleveren (bron).
<Update>. Collega Wilfred Rubens wees me op een groot verschil tussen Noorwegen en Nederland. Door de grotere afstanden en de weersomstandigheden is de nood om online te leren in Noorwegen een stuk groter dan in Nederland.</Update>
Hoewel de titel van het rapport anders doet vermoeden gaan de aanbevelingen van de commissie veel verder dan alleen MOOC’s. In vergelijking tot de brief van Bussemaker bevat dit rapport veel meer detail in de aanbevelingen (hetgeen wel logisch is; de brief bevat 11 pagina’s, het rapport telt 75 pagina’s). De overeenkomsten tussen beide stukken:

  • De aandacht voor MOOC’s als middel om toegang tot hoogwaardig onderwijs te verbeteren en verbetering van de kwaliteit van het onderwijs
  • Aandacht voor professionalisering van docenten op terrein van digitaal ondersteund onderwijs
  • Geen aanpassing nodig van bestaande wetgeving waar het erkennen van MOOC-certificaten voor een regulier programma betreft
  • Aandacht voor systematisch onderzoek naar digitaal ondersteund leren en doceren
  • Onderzoek assessment van skills die door deelname aan een MOOC zijn verkregen

Verschillen zijn er ook. De meest opvallende in het Noorse rapport:

  • Expliciete aandacht voor behoud van Noorse waarden in het onderwijs
  • Aandacht voor invloed op leven lang leren (zoals stimuleren dat bedrijfsleven de mogelijkheden van MOOC’s en soortgelijke middelen gaat gebruiken voor competentie ontwikkeling van hun werknemers)
  • Experimenten door Noorse instellingen voor hoger onderwijs om lerenden die niet voldoen aan de eisen voor reguliere toegang toegang tot MOOC’s te geven.
  • Onderzoeken welke gevolgen het ondersteunen van studenten in MOOC’s en andere vormen van webgebaseerd onderwijs heeft, zowel op financieel gebied als op de werkdruk bij instellingen
  • Versterken van de bestaande digitale infrastructuur en onderzoeken of er een nationaal platform voor MOOC’s moet komen en zo ja, of dat een eigen portal of een alternatief moet zijn

Opvallend is dat veel van de aanbevelingen gekoppeld zijn met voorstellen voor financiële ondersteuning door de overheid. Daar waar Bussemaker spreekt over € 1M per jaar komt het totaal aan aanbevolen ondersteuning in het rapport uit op € 7,8M (65M Noorse Kronen) per jaar. Deze cijfers zijn natuurlijk niet totaal vergelijkbaar, omdat het maar de vraag is welke aanbevelingen de Noorse regering zal overnemen en het totaalplaatje qua overheidsinvesteringen in deze ontwikkelingen ontbreekt. Maar kort door de bocht gerekend naar aantal inwoners betekent dat per inwoner € 1,53 in Noorwegen vs. € 0,06 in Nederland.
Voor de verdere beleidsvorming rondom open en online onderwijs in Nederland bevat dit rapport voldoende food for thought. Het eindrapport verschijnt in de zomer van 2014. Daarin zal o.a. aandacht worden besteed aan onderwijskundige aspecten van een MOOC, juridische vraagstukken, UDL en strategische samenwerkingen, zowel internationaal als binnen de Noorse HO-sector.

Beyond MOOC's

Deze week publiceerde het Britse onderzoeksinstituut Cetis een white paper Beyond MOOCs: Sustainable Online Learning in Institutions. Mijn collega Wilfred Rubens heeft in zijn blog deze paper besproken. De gevolgtrekkingen die hij daar maakt (beschouw MOOC’s als een proeftuin om te experimenteren met diverse onderwijsinnovaties, om op die manier de basis te leggen voor online leren van een hoge kwaliteit en voor nieuwe instellingsstrategieën rond online leren (inclusief business modellen) en de implicatie die dit heeft (vergelijk MOOC’s niet met reguliere cursussen, maar gebruik de inhoud van MOOCs wel daarvoor) onderschrijf ik.
Als aanvulling op zijn blog heb ik de elementen die in de paper worden onderscheiden (trends, kansen en strategische implicaties) in een figuur bij elkaar gezet. Ze zijn door de auteurs ingedeeld langs twee dimensies (impact en tijdshorizon). Sommige onderscheiden elementen gelden voor de meeste instellingen, andere slechts voor enkele.

Evenals de vorige publicatie over MOOC’s die deze auteurs vorig jaar uitbrachten is ook deze paper een must-read.

MOOC en het einde van de universiteit (of toch niet?)

Dit weekeinde verschenen er twee publicaties over de opkomst van de MOOC en wat dit uiteindelijk voor de huidige universiteit kan betekenen. In het artikel The end of the university? Not likely betoogt Eric Beerkens, senior advisor for international affairs aan de Universiteit Leiden, dat de universiteit van nu er over 25 jaar nog steeds is. Daar tegenover is het artikel  van Jonathan Tapson, Acting Dean of the School of Computing, Engineering and Mathematics aan de University of Western Sydney. Hierin betoogt hij dat de voorspelde “tsunami” waarbij er slechts een paar topuniversiteiten zullen overblijven door de opkomst en verdere ontwikkeling van MOOC’s misschien langzamer komt dan eerder voorspeld, maar dat het over 10 tot 20 jaar wel een feit zal zijn. Juist omdat in beide artikelen een volledig tegengesteld resultaat wordt voorspeld is het leerzaam de argumenten te bekijken die door de auteurs worden gebruikt in hun betoog. In de onderstaande tabel staat naast elkaar de opbouw van het betoog van beiden. Leesaanwijzing: invullingen van twee naast elkaar staande cellen hebben geen verband met elkaar; de keuze het in tabelvorm te presenteren is alleen genomen om in beide kolommen een betooglijn te kunnen weergeven.

Universiteit verdwijnt niet Universiteit verdwijnt wel
Belangrijkste drivers voor verandering:
– wereldwijde massificatie van hoger onderwijs (het John Daniels argument)
– toenemend gebruik van ICT in onderwijs en levering ervan
– voortdurende globalisering van hoger onderwijs
Gartners hypecycle: gaan MOOC’s die volledig doormaken? En waar staan we nu dan?
De combinatie van deze drivers zouden het einde van “de universiteit” betekenen Waarom zouden traditionele universiteiten niet eenzelfde disruptie meemaken als de muziekindustrie, de reiswereld en de boekhandel?
Echter: er bestaat niet één model van “de universiteit”, maar een grote variëteit (juist door de massificatie van het hoger onderwijs). Er is niet één land in de wereld waarin het traditionele model van een universiteit nog representatief is voor het gehele systeem voor hoger onderwijs in dat land. De non-believers gebruiken twee argumenten:
– Er is geen hoge kwaliteit student-docent en student-student interactie mogelijk via alleen online.
– De uitval bij MOOC’s is erg groot
Zelfs het traditionele model van een universiteit zal overleven (whatever dat model ook is). De traditionele universiteit is een van de meest solide systemen ter wereld. Beide argumenten zijn gebrekkig. De meeste universiteiten bieden nu ook geen student-docent interactie. De Socratische dialoog wordt ook nu nauwelijks gevoerd. En de huidige generatie interacteert liever online dan face2face.
Want: zowel onderzoek als onderwijs is in voortdurende ontwikkeling door veranderingen in de economie en de maatschappij. Misschien langzamer dan gewenst, maar het gebeurt. Het uitvalargument: een klein percentage van een grote massa is nog steeds een grote massa. En vanwege de zero costs voor een student, gekoppeld aan het gemak van een vrijheid in tijd en plaats bij een MOOC is het niet zinvol alleen op slagingspercentages te beoordelen.
Maar in de kern verandert het model niet veel. Ergo: vanwege het gemak en de lage kosten is het niet de vraag òf, maar wanneer de disruptie zal optreden.
Die kern is: organisatie rond vakgebieden, accountability door peer review, vergelijkbare loopbaan- en promotiesystemen, verbinding tussen onderwijs en onderzoek, academische staf verantwoordelijk voor zowel onderzoek als onderwijs, op bachelor en master niveau, de nadruk op face2face onderwijs. Dit bestaat al tientallen, zo niet honderden jaren. Het is naief te denken dat een financiële crisis of een nieuw type toelevering zoals MOOC’s een dergelijk solide systeem en bijbehorende waarden fundamenteel zal veranderen. Om dit te voorspellen wordt een analyse gedaan naar waar MOOC´s nu zitten op de Gartner hype cycle. De MOOC-beweging zou nu het trough of disillusionment ingaan.
Christensen en Eyring noemen die vaste kern het DNA van de universiteit. Starten met een opleiding en de keuze om die online te doen is echter geen impulsbesluit, zoals het kopen van een boek of CD wel is.
Dit DNA verandert niet zo eenvoudig In de US is streven naar een plek op een prestigieuze universiteit belangrijk voor een latere maatschappelijke positie.
Institutionele procedures bepalen wat er gebeurt (geschreven in de genetische code) Vergelijking met Windows en Linux. Windows wordt door de massa verkozen vanwege het comfort van ondersteuning, hoewel de prijs hoger is dan Linux. Linux is leidend in de serverwereld. En nu zie je Android (ook een open source operating system) op steeds meer mobiele devices komen. Uiteindelijk wordt de massamarkt gedomineerd door de goedkoopste optie. En dat gaat uiteindelijk ook gelden voor MOOC’s.
ICT ontwikkelingen zullen over 25 jaar alternatieven laten zien, gericht op specifieke doelgroepen. Traditionele universiteiten zullen die ontwikkelingen ook toepassen in hun systemen. Een schoolverlater van nu heeft nog geen keuze. En ook in de komende jaren zullen jongeren die het kunnen betalen opteren voor Harvard.
Maar dit zal de universiteiten zoals we die nu kennen niet overbodig maken, omdat de kern veel meer is dan slechts productie en transfer van kennis. Studenten komen ook voor de academische ervaring en de graad die hen uiteindelijk een baan oplevert en een zekere status De eerste MOOC-adopters zullen de jongeren en hun ouders zijn voor wie “gratis” een overtuigend argument is. Dit is 99% van de mensheid.
Dat wil niet zeggen dat er geen veranderingen zouden moeten optreden. Maar juist vanwege de DNA van een universiteit is er zelden een revolutie van het type dat zo vaak is voorspeld Uiteindelijk (in 10 tot 20 jaar) zal het besef er zijn dat “gratis” niet synoniem is met “junk”
25 jaar terugkijken en zien wat er veranderd is geeft je ook een idee van de veranderingen voor de komende 25 jaar. En dan zie je opmerkelijk weinig veranderingen in het DNA. En dat zal de komende 25 jaar niet anders zijn. Harvard en Cambridge zullen dan gespaard worden om dezelfde reden waarom er nu mensen ook Rolls Royces kopen.
De middenmaat kan nog 10 jaar vooruit met business as usual. Omdat de meesten in de boards over 10 jaar met pensioen gaan zullen ze het probleem niet serieus nemen.

Wanneer ik beide betogen vergelijk valt me op dat beiden ervaringen uit het verleden gebruiken met een bijbehorende theorie (resp. de DNA-theorie en de Gartner hype-cycle) om die ervaringen te extrapoleren naar de toekomst. Het grote verschil voor mij is echter dat Beerkens (de linkerkolom) daarbij ervaringen uit hetzelfde gebied (nl. de universiteit) gebruikt, waar Tapson ervaringen uit andere gebieden gebruikt (zoals de muziekindustrie of de operating systemen). Dat geeft Tapson de extra “plicht” om te betogen dat die ervaringen ook zo maar op het onderwijs kunnen worden toegepast. En dat betoog is er niet.
De toekomst voorspellen is geen exacte wetenschap. En wellicht worden in beide  beschouwingen veel te weinig elementen meegenomen. Beiden gebruiken een theorie waarvan het maar de vraag is hoe valide die is. Maar omdat Beerkens de argumentatie vanuit het verleden opbouwt vanuit de universiteitcontext en niet vanuit een ander gebied zou ik mijn geld op zijn voorspelling zetten.