Nadat de SURF SIG Open Education 4 jaar op rij een trendrapport gewijd aan open online onderwijs heeft uitgebracht, heeft SURFnet dit jaar besloten het thema van het trendrapport te verbreden naar Onderwijs op maat, de titel van het gelijknamige programma bij SURFnet. Dit rapport is voorafgaand aan de Onderwijsdagen op 7 november gelanceerd.
>> Download rapport
>> Meer informatie
Erwin Bleumink, algemeen directeur van SURFnet, beschrijft in zijn voorwoord het proces dat heeft geleid tot het vaststellen van de trends die in dit rapport aan bod komen. Wilfred Rubens heeft hier eerder in detail over geblogd. Uiteindelijk zijn er 13 technologische trends beschreven, verdeeld over drie rode draden:

• Technologieën die bijdragen aan didactische verrijking. Hieronder worden virtual reality, serious gaming, het virtuele klaslokaal, gamification en het Internet of things beschreven.
• Technologieën die adaptief leren mogelijk maken. Hieronder vallen bijdragen over learning analytics, digitaal toetsen en learning analytics, kunstmatige intelligentie en adaptieve leeromgeving voor wendbaar onderwijs.
• Technologieën die bijdragen aan het organiseren van flexibiliteit. Bijdragen in deze categorie behandelen persoonlijke leeromgeving voor instellingsoverstijgend studeren, digitale badges en microcredentialing, de student eigenaar van zijn online identiteit en van open content via open pedagogy naar open onderwijs.

Iedere bijdrage heeft een vaste indeling:

• Er wordt een toekomstscenario voor de technologische trend geschetst
• De trend wordt kort beschreven
• Er worden één of twee toepassingen beschreven die al gerealiseerd zijn
• De kansrijkheid van de trend voor het Nederlandse hoger onderwijs wordt beschreven
• De potentiële bijdrage van de trend aan onderwijs op maat wordt beschreven
• Als afsluiting worden kansen en uitdagingen van de trend genoemd

Bij iedere bijdrage wordt ook een reactie van een student op de technologische trend gegeven. Daarbij vind ik het opvallend dat er vaak enthousiasme wordt getoond voor de trend, maar tegelijk ook wordt gepleit voor een duidelijk onderwijsdoel, het niet verwaarlozen van face-to-face onderwijs en aandacht voor privacy.
Zelf gebruik ik twee modellen om trends en hun onderlinge samenhang te kunnen duiden en overzien.

Trend of hype?

Het 4R-model van Barry Derksen (bron) geeft handvatten om trends van hypes te onderscheiden:

Zoals omschreven bij de bron:

• Research: wordt er door de overheid, grote organisaties, universiteiten of onderzoeksinstituten geld gestoken in de verdere ontwikkeling van een trend?
• Rumours: wordt de trend door gerenommeerde onderzoeksinstituten en marktonderzoekbureaus gevolgd en/of zijn er veel publicaties in gerenommeerde vakbladen?
• Resources: wordt de trend via producten/diensten door een betrouwbare en bekende leverancier op de markt gezet en/of worden er opleidingen, cursussen en workshops over de trend aangeboden via gerenommeerde opleidingscentra?
• Ready for business: bestaan er concrete toepassingen van de trend in de praktijk, is de trend echt nieuw of slechts ‘oude wijn in nieuwe zakken’, is de trend ‘op tijd’ (timing) en/of is er een concrete behoefte aan de trend?

Een hype zal veelal de fasen Resources en Ready for business niet bereiken. Dit model toegepast op de hier beschreven trends leert dat de meeste de hype-fase wel voorbij zijn. Of ze alle daadwerkelijk Ready for business zullen worden zal de toekomst leren. Vaak is dat niet zozeer afhankelijk van technologische ontwikkelingen, maar veeleer aan de bereidheid om organisatie-overstijgend tot afspraken te komen. Dit laatste is bijvoorbeeld nodig om een trend als een instellingsoverstijgende persoonlijke leeromgeving mogelijk te maken.

Samenhang trends

De in het rapport beschreven trends staan uiteraard niet op zichzelf. In onderstaande figuur heb ik gepoogd trends die invloed hebben op het onderwijs (of vice versa) in samenhang te plaatsen. Het roodomrande deel wordt door het trendrapport gedekt.

Globale trends, bijvoorbeeld beschreven in het OECD-rapport Trends Shaping Education 2016, dagen het onderwijs uit om kennis aan te brengen die nodig is om met een dergelijke trend (zoals globalisering en klimaatverandering) te kunnen omgaan. Omgekeerd kan onderwijs ervoor zorgen dat een globale trend als niet-traditionele gezinnen meer geaccepteerd wordt. In het trendrapport worden vooral globale technologische trends vertaald naar trends in het onderwijs (bijvoorbeeld de trends die adaptief leren mogelijk maken).
Ik heb zelf aan twee artikelen bijgedragen:

• Van open content via open pedagogy naar open onderwijs (hoofdauteur)
• Digitale badges en microcredentialing (co-auteur)